Pomoc psychologiczna i psychoterapia jako wsparcie w leczeniu otyłości
Pomoc psychologiczna i psychoterapia
jako wsparcie w leczeniu otyłości
Liczba osób z chorobą otyłościową wciąż dramatycznie rośnie, nawet pomimo wzrostu programów prewencyjnych mających na celu ograniczanie rozpowszechniania się tej choroby. Chorzy z problemami nadmiernej masy ciała podejmują liczne próby, działania i interwencje w kierunku obniżenia wagi, ale nie osiągają stałych i zadowalających rezultatów. Rozpoczęcie procesu leczenia oraz uzyskanie początkowych efektów też nie gwarantuje długoterminowego sukcesu. Bardzo często i szybko dochodzi do sytuacji powrotu do poprzednich nawyków i ponownego przyrostu masy ciała, co w ogromnej mierze wiąże się właśnie z czynnikami psychologicznymi. Z tego powodu konieczne jest podkreślenie potrzeby kompleksowego spojrzenia na chorobę i włączenia opieki psychologicznej do standardów leczenia otyłości.
Redukcja wagi to wieloetapowy, złożony proces, w którym, aby uzyskać optymalne efekty musi nastąpić trwała zmiana zachowań żywieniowych. W procesie modyfikacji pomocny jest psycholog i wiedza zakresu psychologii.
Spotkania z psychologiem nie trzeba się obawiać. Jego rolą nie jest ocenianie pacjenta, tylko pomoc w procesie leczenia otyłości. Informacje o doświadczanych trudnościach, psycholog zdobywa podczas spotkań i rozmowy z pacjentem. Dzięki temu skutecznie zdiagnozuje problemy, z którymi pacjent się boryka i które utrudniają efektywne leczenie. Stawiając diagnozę psycholog korzysta z odpowiednich narzędzi i technik diagnostycznych: wywiadu, obserwacji, kwestionariuszy i testów. Podstawowym celem diagnozy psychologicznej jest poznanie psychologicznych mechanizmów funkcjonowania pacjenta oraz nakreślenie ewentualnego kierunku dalszych działań terapeutycznych w celu optymalizacji leczenia. Terapeuta na podstawie zebranych informacji przeprowadza konceptualizację przypadku, tzn. formułuje wnioski dotyczące przekonań pacjenta, jego postaw wobec siebie, innych ludzi i świata. Diagnoza obejmuje również rozpoznanie zaburzeń współtowarzyszących i podjęcie odpowiedniego leczenia.
Inną formą oddziaływania jest pomoc psychologiczna, która odnosi się do zastosowania odpowiednich metod i technik pozwalających podnieść jakość życia i funkcjonowania pacjenta oraz ułatwić proces zmiany stylu życia. Obejmuje ona interwencje mające na celu akceptację i wsparcie pacjenta w chorobie, psychoedukację żywieniową, motywowanie do podejmowania działań prozdrowotnych, ustalanie krótko i długoterminowych celów związanych z procesem leczenia. Pomoc psychologiczna wykorzystuje eksperymenty behawiorale jako element konfrontowania i nabywania umiejętności niezbędnych do radzenia sobie w procesie zdrowienia.
Najbardziej złożoną formą oddziaływań psychologicznych jest psychoterapia jako kompleksowe podejście do problemu. Psychoterapia koncentruje się nie tylko na aktualnie zgłaszanym i obserwowanym objawie, czyli nadmiernej masie ciała, ale także dotyka przyczyn leżących u jego źródeł, które doprowadziły do choroby.
W procesie psychoterapii pacjent zdobywa wiedzę na temat własnych wartości i potrzeb. Zaczyna identyfikować mechanizmy przyczyniające się do przyrostu masy ciała i problemów z jej skuteczną redukcją. Literatura z tego obszaru oraz własne doświadczenia wskazują, że nadmierne jedzenie jest często tylko narzędziem, które pomaga przetrwać choremu. Rola jedzenia z funkcji fizjologicznej zmienia się i zaczyna zaspokajać potrzeby psychologiczne i emocjonalne. Jedzenie staje się lekiem na wszystko. Jest sposobem, aby się wynagrodzić, pocieszyć, okazać miłość, poradzić sobie z trudnymi, bolesnymi, bardzo często traumatycznymi życiowymi przeżyciami. Pomaga ukoić przeżywane emocje, ból, poczucie winy bądź lęk. Natomiast konsekwencje takiego postępowania są tragiczne. W czasie psychoterapii pacjent uświadamia sobie mechanizmy stojące za ponadnormatywnym jedzeniem oraz zdobywa narzędzia, by skutecznie radzić sobie z trudnościami i emocjami, które do tej pory wyzwalały epizody utraty kontroli nad jedzeniem. W zależności od indywidualnych potrzeb chory na otyłość przechodzi trening umiejętności identyfikacji i regulacji emocji, samokontroli, asertywności, radzenia sobie ze stresem oraz zapobiegania nawrotom choroby. Psychoterapia polega na współpracy terapeuty i pacjenta. Takie podejście pozwala w warunkach bezpiecznych dotrzeć do źródeł problemu i skutecznie je zidentyfikować i przepracować.
Badania naukowe wskazują także, że modyfikacja behawioralna (modyfikacja zachowań) jest skuteczniejsza i łatwiejsza do wprowadzenia mając za sobą realne wsparcie społeczne. Proces leczenia otyłości jest niezwykle skomplikowany i wymaga nie tylko jednorazowego aktu silnej woli, a ciągłej i wytrwałej pracy chorego. Zwiększenie wsparcia społecznego poprzez włączenie bliskich, małżonków i członków rodziny w proces zdrowienia jest jednym z najlepszych sposobów, aby zmiana była trwała i by osiągnąć satysfakcjonujące rezultaty leczenia choroby otyłościowej. Również działalność grup wsparcia oraz kampanii społecznych ma swoje pozytywne aspekty. Pobudzenie świadomości odnośnie do przyczyn i możliwości leczenia otyłości, wzmocnienie akceptacji, wpływają na zredukowanie poczucia winy, wstydu i bezradności, których często doświadczają pacjenci z chorobą otyłościową. Kompleksowe podejście do leczenia otyłości z uwzględnieniem czynników, metod i oddziaływań psychologicznych pomaga odpowiedzieć na pytanie co zmienić, z jakiego powodu oraz jak dokonać zmiany, by ją utrzymać w czasie, co jest konieczne w skutecznym leczeniu i poprawie dobrostanu osób chorujących na otyłość.
Autor: mgr Marzena Sekuła – psycholog, Uniwersytet SWPS w Warszawie
- Karasu SR. Psychotherapy-lite: obesity and the role of the mental health practitioner. Am J Psychother. 2013;67(1):3-22. doi: 10.1176/appi.psychotherapy.2013.67.1.3. PMID: 23682511.
- Sjöström L., Lindroos A. K., Peltonen M., Torgerson J., Bouchard C., Carlsson B., Dahlgren S., Larsson B., Narbro K., Sjöström C. D., Sullivan M., Wedel H.(2004). Lifestyle, diabetes, and cardiovascular risk factors 10 years after bariatric surgery. N Engl J Med , 351:2683–2693.
- Czepczor K, Brytek-Matera A. Jedzenie pod wpływem emocji. Difin, Warszawa 2017.
- Stemplewska-Żakowicz K. Diagnoza psychologiczna. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2011
- Gałecki P, Pilecki M, Rymaszewska J, eds. Kryteria diagnostyczne DSM V. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Edra, 2013
- Sekuła M., Paśnik K. – „Rola psychologa w chirurgicznym leczeniu otyłości olbrzymiej” – Lekarz Wojskowy 2016:95(3)298-301.
- Heaney CA, Israel BA. Social networks and social support. In: Glanz K, Rimer BK, Viswanath K, editors. Health behavior and health education: theory, research, and practice. San Francisco: Wiley; 2008. p. 189–210.
- Karfopoulou E, Anastasiou CA, Avgeraki E, Kosmidis MH, Yannakoulia M. The role of social support in weight loss maintenance: results from the MedWeight study. J Behav Med. 2016;39(3):511–8.
