Psychologiczne i społeczne konsekwencje otyłości
Psychologiczne i społeczne
konsekwencje otyłości
Światowa Organizacja Zdrowia już dawno określiła otyłość jako „globalną epidemię”, zagrażającą funkcjonowaniu społeczeństw – nie tylko jako problem społeczny, ale również gospodarczy. W społeczeństwach zachodnich wskaźniki otyłości u dzieci i dorosłych rosną w zatrważającym tempie. Problem ten oczywiście dotyka także populację polską, która stała się już niestety jednym ze światowych liderów przyrostu osób chorujących na otyłość, co nieubłagalnie wiąże się ze wzrostem powikłań i liczbą zgonów z powodu nadmiernej masy ciała. Chorzy doświadczają niekorzystnych somatycznych, psychologicznych i społecznych konsekwencji otyłości. W przeciwieństwie do fizycznych skutków choroby, psychospołeczne konsekwencje choroby są ściśle związane z pogarszaniem jakości i satysfakcji z życia chorego. W społeczeństwie, w którym panuje kult pięknego, szczupłego ciała, osoby z chorobą otyłościową odsuwane są na margines życia społecznego, wykraczając poza utarte i „oczekiwane” kanony urody. Wpływa to w oczywisty sposób na obniżenie poczucia własnej wartości chorych, wycofywanie się z pełnienia ról społecznych, brak codziennych aktywności czy unikanie kontaktu z otoczeniem. Odczuwając skutki bycia „gorszym” i odrzucenia chorzy doświadczają ogromnego cierpienia fizycznego i psychicznego, a przeżywane emocje związane z piętnem wagi prowadzą do zwiększonego ryzyka depresji, myśli suicydalnych i niskiej samooceny. Niezrozumienie społeczne i brak wsparcia są jedną z przyczyn niepodejmowania prób leczenia otyłości. Towarzyszące poczucie wstydu, przekonanie, że „jest już tak źle i nic się nie da zrobić” powoduje bezradność i brak konfrontacji z narastającym problemem, który niestety wcale nie znika.
Literatura i badania dostarczają mnóstwo informacji o negatywnym wpływie podwyższonej masy ciała na psychiczną sferę jednostki, na przeżywane emocje, samoocenę, motywację do działania oraz relacje międzyludzkie. Osoby z chorobą otyłościową mają niższe poczucie własnej wartości i częściej mają obniżonynastrój w porównaniu z osobami o prawidłowej masie ciała. Cierpienie psychiczne pogłębia nasilenie negatywnych postaw wobec osób otyłych – społeczeństwo dyskryminuje i postrzega osoby chorujące na otyłość jako „niezdrowe i brzydkie”. Przegląd literatury z tego obszaru wskazuje, że dyskryminacja zaczyna się już w dzieciństwie. Badanie przeprowadzone z udziałem sześcioletnich dzieci wskazały, że badani kojarzyli przymiotniki takie jak: „leniwy, brudny, głupi i nieatrakcyjny” znacznie częściej z sylwetką osób otyłych niż nieotyłych.
Uprzedzenia wobec osób otyłych wiążą się z ostracyzmem i dyskryminacją praktycznie w każdym obszarze życia: edukacji, życiu prywatnym (trudność ze znalezieniem partnera/ partnerki), w poszukiwaniu pracy oraz w opiece medycznej. Stygmatyzujące postawy społeczeństwa wobec osób z chorobą otyłościową są przejawem braku zrozumienia i wiedzy na temat złożoności choroby.
Niewystarczająca świadomość społeczna dotycząca stereotypowego myślenia o otyłości jako o „pobłażliwym stylu życia, a o chorych otyłych jako o winnych swoich problemów”, oraz wynikające z tego negatywne postawy wobec osób z nadmierną masą ciała wywołują ogromne cierpienie i stres u chorych. Wbrew przekonaniu społecznemu, że etykietowanie osób z otyłością jest korzystne i powinno motywować do zmiany stylu życia sytuacja wygląda wręcz przeciwnie. Negatywne postawy i napiętnowanie osób z nadmierną masą ciała prowadzi do niekorzystnych konsekwencji. Ze względu na powszechne opinie chorzy na otyłość stają się mniej pewni swoich umiejętności do redukcji masy ciała. Może to częściowo wyjaśniać, dlaczego osoby otyłe niechętnie szukają pomocy medycznej, co powoduje narastanie problemu z wagą i wzrostu chorób współistniejących, które są zagrożeniem życia.
Należy wyraźnie zaznaczyć, że leczenie otyłości jest priorytetem związanym, nie tyle z poprawą wyglądu, a z ratowaniem zdrowia i życia chorych z nadmierną masą ciała.
Ze względu na złożoność problemu oraz na negatywne konsekwencje, których doświadczają chorzy, kluczową rolę w procesie leczenia odgrywa psycholog. Rodzaj i zakres oddziaływań psychologicznych ma na celu kompleksową, skuteczną i bezpieczną pomoc choremu, by leczenie otyłości było jak najbardziej efektywne, a jakość życia chorego, jak najwyższa. Istnieje także potrzeba kampanii społecznych i edukacji na temat otyłości, aby przerwać to szkodliwe piętno wagi. Obecność psychologa w tak długim i niełatwym dla pacjenta procesie w ogromnym stopniu daje nadzieję i szansę na dobre przygotowanie się do tego wyzwania i przede wszystkim stwarza możliwość osiągnięcia długotrwałych, oczekiwanych efektów.
Autor: mgr Marzena Sekuła – psycholog, Uniwersytet SWPS w Warszawie
- World Health Organization https://www.euro.who.int/en/health-topics/noncommunicable-diseases/obesity (10.08.2021)
- Brytek-Matera A. (2020). Psychodietetyka, Warszawa: PZWL, s. 199-200.
- Biela U., Pająk A., Kaczmarczyk-Hałas K., Głuszek J., Tendera M., Wawrzyńska M i wsp. (2005). Częstość występowania nadwagi i otyłości u kobiet i mężczyzn w wieku 20–74 lat. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol. Pol., 63(6 Suppl.4): 1–4.
- Obara-Gołębiowska M., Otyłość jako problem psychospołeczny. Człowiek, Niepełnosprawność, Społeczeństwo (2008), 1(7), 37-52.
- Obara-Gołębiowska M. Nadwaga. Otyłość i psychologia. Zastosowanie oddziaływań poznawczo-behawioralnych w pracy z pacjentami z nadmierną masą ciała i zaburzeniami współistniejącymi. Difin, 2020.
- Staffieri, J. R. (1967). A study of social stereotype of body image in children. J Pers Soc Psychol, 7(1), 101-104.
- Puhl RM, Brownell KD. Psychosocial origins of obesity stigma: toward changing a powerful and pervasive bias. Obes Rev. 2003 Nov;4(4):213-27. doi: 10.1046/j.1467-789x.2003.00122.x..
- Mold F., Forbes A.. Patient‘s and professionals‘ experiences and perspectives of obesity in health-care settings: A synthesis of current research. Health Expectations, 2013, 16(2), 119-142.
- Sekuła M., Paśnik K. – „Rola psychologa w chirurgicznym leczeniu otyłości olbrzymiej” – Lekarz Wojskowy 2016:95(3)298-301.
