Psychologiczne przyczyny otyłości
Psychologiczne przyczyny
otyłości
Nadmierna masa ciała prowadząca do otyłości jest już problemem zdrowotnym i ekonomicznym współczesnego świata, z którego skalą mierzą się już społeczeństwa krajów rozwiniętych. Jesteśmy najedzeni, ale wciąż głodni, wciąż pożądamy jedzenia. Jak to możliwe?
Pobieranie pokarmu przez organizm regulowane jest w sposób biologicznyprzez ośrodki zlokalizowane w podwzgórzu: ośrodek głodu i sytości. Jednak w procesie ewolucji człowiek wykształcił umiejętność magazynowania energii w postaci tłuszczu, jako mechanizm adaptacyjny zabezpieczający przed okresami zmniejszonej dostępności pokarmu, umożliwiając przetrwanie w czasie głodu. We współczesnym świecie, w którym jedzenie jest łatwo dostępne mechanizm ten niestety nie spełnia swojej roli, a wręcz związany jest z rozwojem choroby otyłościowej. Ludzie jedzą kiedy chcą i w ilościach przekraczających fizjologiczne zapotrzebowanie organizmu. Sięganie po jedzenie stało się potrzebą nie fizjologiczną, a w dużej mierze potrzebą emocjonalną. Karmimy siebie, by coś sobie załatwić, wynagrodzić, zaspokoić różne potrzeby, złagodzić przeżywane emocje. Jedzenie staje się „cudownym lekiem” na wszelkie bolączki: na smutek, złość, wyrzuty sumienia, samotność czy stres. Pełna lodówka i pełen żołądek łagodzi dyskomfort związany z przeżywanym stanem afektywnym.
Badania naukowe pokazują, że osoby otyłe w sytuacjach trudnych, stresujących uruchamiają strategie oparte na emocjach, to znaczy: zamiast poszukiwać rozwiązań skupiają się na tłumieniu emocji i poprawie samopoczucia. W wyniku jedzenia na pewien czas obniża się stan napięcia emocjonalnego i poprawia nastrój. Dzieje się tak, ponieważ pobieranie pokarmu związane jest z funkcjonowaniem układu nagrody w ludzkim mózgu. Pod wpływem jedzenia wzrasta wydzielanie dopaminy i serotoniny, co wpływa na chwilowe odczucie przyjemności i dobry nastrój. Jest to działanie o charakterze tymczasowym i stan afektywny ponownie ulega obniżeniu. Prowadzi to do błędnego koła regulacji emocji, a w konsekwencji do jeszcze większego stresu: objadamy się, a potem odczuwamy wstyd i poczucie winy, a problem nie znika a wręcz narasta. Sytuacji nie ułatwia społeczny kult pięknego i szczupłego ciała i szeroki dostęp do takiego ideału przekazywany poprzez media społecznościowe. Wysokie, nierealistyczne oczekiwania związane z wyglądem potęgują stres i nasilają przeżywane emocje u chorych, co często związane jest z rozwojem zaburzeń odżywiania się i obniżeniem nastroju. Przeżywane negatywne emocje i deficyty związane z regulacja emocji w konstruktywny sposób oraz niezdolność doświadczania przyjemności powodują zawężenie uwagi do jedzenia, jako do jedynego źródła przyjemności i sposobu na radzenie sobie. Moje obserwacje kliniczne wskazują, że chorzy na otyłość cierpią na pewien rodzaj anhedonii, czyli niezdolności odczuwania przyjemności z innych obszarów życia. Na pytanie „co pacjenci lubią robić, jakie mają pasje, jak odpoczywają – zazwyczaj odpowiadają, że „lubią jeść”. Substancja, od której się uzależnili, staje się dla nich dominującym, czasem jedynym źródłem przyjemności w życiu. Naturalny efekt adaptacji i tolerancji substancji sprawia, że potrzebują jej coraz więcej, aby uzyskać oczekiwany efekt przyjemności, nie czuć, nie myśleć. W przypadku jedzenia prowadzi to nieuchronnie do tycia i rozwoju otyłości.
Ze względu na negatywne konsekwencje istotne w procesie leczenia choroby otyłościowej jest uwzględnienie czynników psychologicznych oraz podjęcie odpowiednich działań, interwencji i treningów poprawiających funkcjonowanie chorego na otyłość.
Autor: mgr Marzena Sekuła – psycholog, Uniwersytet SWPS w Warszawie
- Kadzikowska-Wrzosek R., Szczygieł D. (2014). Samoregulacja zachowań żywieniowych: wpływ standardów oraz mechanizmów kontroli działania. Zeszyty Naukowe Akademii Morskiej w Gdyni, 86: 43–56.
- Sekuła M., Boniecka I., Paśnik K. (2018). Ocena zachowań zdrowotnych, żywieniowych i poczucia własnej skuteczności chorych z otyłością olbrzymią. Psychiatria Polska, 105, 1-13.
- Sekuła M., Paśnik K. – „Rola psychologa w chirurgicznym leczeniu otyłości olbrzymiej” – Lekarz Wojskowy 2016:95(3)298-301.
- Sekuła M, Paśnik K. (2016). Chirurgia bariatryczna skutecznie walczy z otyłością. Lekarz Wojskowy. 94(4): 347–351.
- Evers C., Adriaanse M.A., De Ridder D.T.D., De Witt Huberts J.C. (2013). Good mood food: Positive emotion as a neglected trigger for food intake, Appetite, 68, 1-7.
