O otyłości | Zaburzenia odżywiania a otyłość

Zaburzenia odżywiania a otyłość

Zaburzenia odżywiania a otyłość

Mając na uwadze szeroką dyskusję dotyczącą globalnego problemu otyłości i zaburzeń odżywiania ciekawostką jest, że z diagnostycznego punktu widzenia, otyłość póki co wciąż nie jest zaliczana do zaburzeń odżywiania i nie jest ujęta w kryteriach diagnostycznych DSM-V. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje otyłość jako zaburzenie metaboliczne, które wynika z nadmiernego magazynowania tkanki tłuszczowej w organizmie ponad jego fizjologiczne normy, którego skutkiem są negatywne konsekwencje zdrowotne.

W etiopatogenezie rozwoju choroby otyłościowej wymienia się całą konstelację czynników: genetycznych, środowiskowych, psychologicznych. Z tego także powodu skuteczne leczenie otyłosci jest niezwykle skomplikowane. Relacje z jedzeniem są złożone, a uzyskanie i utrzymanie zdrowej masy ciała wymaga kompleksowego leczenia, zaangażowania wielu specjalistów i ogromnego wysiłku po stronie pacjenta w zasadzie już do końca życia.

U osób z chorobą otyłościową zauważa się zjawisko tzw. „migracji diagnostycznej”. Migracja odzwierciedla pewien wzorzec zachowań: od ograniczeń dietetycznych przez załamanie mechanizmu samokontroli po napadowe objadanie się. Osoby cierpiące z powodu otyłości mają zaburzony obraz ciała, charakteryzują się niskim poczuciem własnej wartości, które opierają na podstawie wyglądu zewnętrznego, masy ciała, a nie na podstawie osiągnięć i działań w różnych sferach życia. Dodatkowo charakteryzują je dysfunkcje w interpretacji emocji (aleksytymia) i trudności w ich regulacji (nieradzenie sobie z trudnymi emocjami), co prowadzi do utraty kontroli nad jedzeniem, jako sposobu na rozładowanie napięcia emocjonalnego. Konsekwencją tego jest rozregulowanie homeostazy organizmu i mechanizmów kontrolujących głód fizjologiczny oraz sytość. Mamy do czynienia z pewnego rodzaju „błędnym kołem objadania się”, które następnie napędza potrzebę stosowania restrykcyjnych ograniczeń dietetycznych i ich emocjonalnych konsekwencji. Badania naukowe wskazują na implikacje między otyłością i innych problemów współwystępujących jako oddzielnych zaburzeń.

Najczęściej diagnozowanymi zaburzeniami towarzyszącymi otyłości są zaburzenia odżywiania się, a wśród nich: zespół kompulsywnego objadania, żarłoczność psychiczna oraz jedzenie nocne.

Zaburzenie z napadami objadania się (BED- binge eating disorder)

Zaburzenie to charakteryzuje się napadami objadania się, które wiąże się z jedzeniem pomimo braku odczuwanego głodu i utratą kontroli nad liczbą, jakością oraz tempem spożywanych produktów. Jedzeniu towarzyszy przymus, którego celem jest rozładowanie napięcia, a nie wartość smakowa. Kryteria diagnostyczne zaburzenia z napadami objadania się (BED) to przede wszystkim: powtarzające się epizody objadania się (charakteryzujące się m.in. zjadaniem zdecydowanie większej ilości pożywienia niż większość osób mogłaby zjeść w podobnym czasie i podobnych okolicznościach, utratą kontroli nad jakością i ilością spożywanego pożywienia), jedzenie znacznie szybsze niż zwykle, jedzenie aż do nieprzyjemnego uczucia pełności, pomimo braku uczucia fizycznego głodu, jedzeniem w samotności ze  względu na  dyskomfort związany ze  sposobem jedzenia, występowanie wyrzutów sumienia po epizodzie objadania się, odczuwanie wyraźnego cierpienia w związku z napadami żarłoczności. Aby można było zdiagnozować to zaburzenie, epizody utraty kontroli nad jedzeniem powinny występować przynajmniej 1 raz w tygodniu przez okres 3 miesięcy. Badania w tym obszarze wskazują, że osoby z BED są 3-6 razy bardziej narażone na otyłość niż osoby bez zaburzeń odżywiania. Zaburzenie z napadami objadania się występuje u około 6% populacji ogólnej oraz u 25% osób otyłych.

Żarłoczność psychiczna (BN – bulimia nervosa)

Żarłoczność psychiczna to zaburzenie charakteryzujące się napadami utraty kontroli nad ilością spożywanego jedzenia i stosowaniem mechanizmów kompensacyjnych. Aby można było zdiagnozować bulimię, muszą zostać spełnione kryteria diagnostyczne: powtarzające się epizody objadania się aż do osiągnięcia niekomfortowej pełności. W celu uniknięcia przyrostu masy ciała chorzy stosują zachowania mające na celu jej redukcję: prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających, stosowanie leków odwadniających bądź intensywne ćwiczenia fizyczne. Samoocena chorych na bulimię pozostaje pod nadmiernym wpływem masy i kształtu ciała. Epizody objadania się i stosowania zachowań przeciwdziałających skutkom spożytego w nadmiarze jedzenia występują co najmniej raz w tygodniu przez okres 3 miesięcy. Bulimię (BN) stwierdza się u 1% populacji ogólnej, u 2% osób otyłych oraz u 16–52% osób po chirurgicznym leczeniu otyłości.

Syndrom jedzenia nocnego (NES – night eating syndrome)

Syndrom jedzenia nocnego (NES) występuje u 1–2% populacji ogólnej, u 8–15% osób otyłych i nawet u 24% osób zakwalifikowanych do chirurgicznego leczenia otyłości. W obrazie klinicznym chorych cierpiących na syndrom jedzenia nocnego zauważa się nadmierne spożywanie posiłków w godzinach wieczornych lub nocnych, po przebudzeniu się ze snu. W trakcie epizodu jedzenia zachowana jest pełna świadomość i kontakt oraz pamięć zdarzenia. Konsekwencją NES są trudnościami w zasypianiu bądź utrzymująca się bezsenność, często obniżony nastrój oraz przekonanie, że nie można zasnąć bez jedzenia. Jedzeniu nocnemu towarzyszy przymus oraz „poranna anoreksja”, czyli brak łaknienia i pomijanie śniadań. Objawy związane z jedzeniem nocnym powodują stres oraz wpływają na zaburzenie funkcjonowania jednostki. Nocnego objadania się nie można wyjaśnić rytmem okołodobowym, czynnikami zewnętrznymi czy normami społecznymi. W leczeniu otyłości i zaburzeń odżywiania kluczowe wydaje się znalezienie odpowiedzi na pytanie dotyczące mechanizmów leżących u podstaw zaburzeń oraz analizę czynników podtrzymujących, które wyjaśnia współwystępowanie zaburzeń. W tym celu istotne jest przeprowadzenie wszechstronnej diagnozy, aby sformułować konceptualizację przypadku. Bardzo ważne w powodzeniu leczenia jest szerokie spojrzenie na problem i zajęcie się w pierwszej kolejności zaburzeniem odżywiani a później kontrolą masy ciała. Zasadne zatem już na samym początku procesu jest zidentyfikowanie zaburzeń odżywiania chociażby poprzez zadanie pacjentowi pytań przesiewowych i skierowanie go do odpowiedniego specjalisty. Pacjenci często nie chcą mówić o trudnościach jakich doświadczają, ze względu na poczucie winy i wstyd związany z chorobą. Jednak brak kompleksowego leczenia wpływa na ryzyko powikłań oraz brak długoterminowych efektów leczenia

Autor: mgr Marzena Sekuła – psycholog, Uniwersytet SWPS w Warszawie

  1. World Health Organization https://www.euro.who.int/en/health-topics/noncommunicable-diseases/obesity (16.04.2021)
  2. Święcicki Ł., Gałecki P. (2015). American Psychiatric Association. Desk Reference to the Diagnostic Criteria From DSM – 5. Wrocław: Edra; 2015.
  3. Fried M, Yumuk V, Oppert JM, Scopinaro N, Torres A, Weiner R i wsp. Interdisciplinary European guidelines on metabolic and bariatric surgery. Obes. Surg. 2014, 24(1): 42–55
  4. Weinstein N. Unrealistic optimism about future life events. J Personal Social Psychology, 1980; 39: 806–820;
  5. Biedert, Esther & Margraf, Jürgen. (2004). Psychosocial Aspects of Obesity. 10.1201/9780203508756.ch6.
  6. Sekuła M., Kwiatkowski A., Paśnik K. Znaczenie przedoperacyjnej oceny psychologicznej chorych na otyłość olbrzymią leczonych chirurg, Lekarz Wojskowy, 2020, 98(1); 48-52.
  7. Kessler RC, Berglund PA, Chiu WT, et al. The prevalence and correlates of binge eating disorder in the WHO World Mental Health Surveys. Biol Psychiatry. 2013;73:904–914.
  8. Hudson JI, Hiripi E, Pope HG, et al. The prevalence and correlates of eating disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Biol Psychiatry. 2007;61:348–358.
  9. Grucza R, Przybeck T, Cloninger C. Prevalence, and correlates of binge eating disorder in a community sample. Compr Psychiatr, 2007; 48: 124–131.
  10. Fitzgibbon M, Blackman L. Binge eating disorder and bulimia nervosa: differences in the quality and quantity of binge eating episodes. Int J Eat Dis, 2000; 27: 238–243.
  11. Forcano L, Fernandez Aranda F, Alvarez Moya E, et al. Suicide attempts in bulimia nervosa: personality and psychopathological correlates. Eur Psychiatr, 2009; 24: 91–97.
  12. Striegel Moore R, Franko D, Thompson D, et al. Night eating: prevalence and demographic correlates. Obes, 2008; 4: 139–147.
  13. Olbrich K, Muhlhans B, Allison K, et al. Night eating, binge eating and related features in patients with obstructive sleep apnea syndrome. Eur Eat Disord Rev, 2009; 17: 120–127.
  14. Allison KC, Lundgren JD, O’reardon JP, et al. Proposed diagnostic criteria for night eating syndrome. Int J Eat Disord. 2010;43:241–247.
  15. de Zwaan M, Marschollek M, Allison KC. The night eating syndrome (NES) in bariatric surgery patients. Eur Eat Disord Rev. 2015;23:426–434.